Prof. Diesen

De Noorse politocoloog prof. G. Diesen brengt regelmatig gesprekken met interessante personen uit West en Oost.

Dat laatste wordt hem door sommigen kwalijk genomen, want hij waagt het ‘zelfs Russische sprekers’ aan het woord te laten. Daarmee bezondigt hij zich, volgens deze lieden, aan medewerking met de Russische propaganda.

Wie Diesen al enige tijd volgt, weet hoe loos dit verwijt is, want Diesen brengt mensen uit alle windstreken.

In wat volgt brengen we enkele beschouwingen bij recente uitspraken van Varoufakis in een gesprek met Diesen en vervolgens met Jeffrey Sachs.

Varoufakis’ blaam

Yanis Varoufakis is econoom, voormalig minister van financiën van Griekenland, hoogleraar aan diverse universiteiten en fanatiek motorrijder.

De flamboyante Varoufakis, die ervoor bekend staat geen blad voor de mond te nemen, vertelde Diesen dat het voormalige, op de VS gerichte economisch model, zijn beste tijd heeft gehad en dat de VS de internationale economische architectuur aan het herstructureren zijn om een gunstige positie te verwerven. China is de belangrijkste rivaal in dit nieuwe systeem, terwijl de Europeanen een verarmd aanhangsel van de VS worden. De Europeanen kunnen een gunstiger pad voorwaarts uitstippelen, maar er is een gebrek aan economisch inzicht, politieke verbeeldingskracht en leiderschap.

En die van Jeffrey Sachs

Diesen liet ook de bekende Columbia-professor Sachs aan het woord. De hier aangehaalde bijdrage van Jeffrey Sachs gaat onder de titel: “The strange death of Europe”.  En, alles welbeschouwd, zegt Varoufakis eigenlijk hetzelfde: als men in Europa niet snel de realiteit als vertrekpunt neemt, zal Europa wegzakken in volstrekte betekenisloosheid.

Typerend is dat Sachs heel duidelijk is over het feit dat Europa tot voor een kwarteeuw een maatschappelijk, geestelijk en sociaal model had ontwikkeld, dat voor de hele wereld een voorbeeld zou kunnen zijn.

Een draai om de oren

De Europese elites krijgen van beide heren een flinke draai om te oren, vanuit een voornamelijk economisch standpunt van Varoufakis en van Sachs vanuit een cultureel-politiek standpunt.

De econoom Varoufakis drukt ons met de neus op de economische feiten: een kolossale staatsschuld, die ronduit rampzalig is. Dergelijke schuldenmassa zal nochtans ooit moeten afbetaald worden, maar dat wordt droogweg naar onze nakomelingen doorgeschoven.

We slagen er maar niet in de tering naar de nering te zetten en velen gaan liever betogen of staken dan de feiten onder ogen te zien. Het is heel menselijk dat men het voordelige niet uit de handen wil laten glippen. Maar het is even menselijk om te denken aan al diegenen die na ons komen en zich daarbij persoonlijk verantwoordelijk voor op te stellen.

Dat is zelfs nog een stuk moeilijker dan het vraagstuk van een dure, asociale en uit de hand lopende immigratie, want dat probleem bezit een zekere afstandelijkheid. Die immigratie is volgens de berekeningen van prof. Paul Collier overigens een zware, bijkomende verliespost.

Dat maakt het voor de generatie die na ons komt heel moeilijk om op een fatsoenlijke manier boven water te komen. Men vraagt zich dan ook af of Europa zich wel kàn positioneren in de nieuwe, wereldwijde structuur die er staat aan te komen.

Ons onderwijs werd al lang de broek afgedaan door Aziaten, die trouwens ook onze toppositie in de wetenschap hebben overgenomen.

Sociaaleconomisch loopt het dus ook mis. Sachs is daar duidelijk in. We waren zover gevorderd dat we konden hopen dat alle Europese volkeren voldoende fijne levensvoorwaarden zouden ontwikkeld hebben om zowat iedereen buiten Europa jaloers te maken. Zulks vereist financiële draagkracht. Maar talloos zijn de mensen die een bijkomende baan moeten zoeken – gewoon om rond te komen. En niemand kan bij benadering schatten hoe groot de verborgen armoede is, vaak bij mensen die aan een slepende ziekte lijden. Mensen leven langer en dus moeten er pensioenen worden betaald, maar intussen zet wel iedereen de hakken in het zand.

Het wordt dus almaar erger en er is geen enkel teken van verandering.

Overigens geldt deze gedachtegang ook voor de EU zelf, die bezig is aan een continentale verarmingsoperatie door haar strijd tegen de klimaatverandering. Dat terwijl we allemaal weten dat het klimaat nooit anders heeft gedaan dan veranderen, alleen al omdat alle natuurlijke processen een sinusoidaal verloop kennen.

Aanmodderend onze cultuur de nek omdraaien

Wat is dat toch met dat Europa? De waarnemer ziet geen visie meer, geen missie, geen diepe overtuiging, geen wil tot excelleren. Het moddert maar wat aan. Het is bezig met onbenulligheden en is in de greep van de irrationaliteit. Het lijkt een heuse kakistocratie. Een malgoverno. Dansen in een onwezenlijk theater. Jeffrey Sachs schudt bij herhaling dan ook onbegrijpend zijn hoofd.

Er ontstaat een heel vreemd beeld dat die waarnemer kouwelijk doet rillen: het lijkt er veel te veel op dat Europa in de handen is van een deepstate-elite – de term is van Sachs – die ten koste van alles haar eigen agenda doordrukt en die elk verzet vanuit het volk wegzet als extreemrechts of gevaarlijk noemt of gewoon maar beschuldigt van samenzwering met de Russische vijand – een wel heel doorzichtige techniek. Het genoemde volk moet zwijgen en ondergaan, desnoods met de hulp van ondingen zoals een digital services act, die niets anders is dan een algemene censuur onder het mom van veiligheid. En dat in het continent waar zolang voor het vrije woord werd gestreden en waar een Voltaire schreef dat hij tot zijn dood zou ijveren opdat iemand zijn mening zou kunnen zeggen!

We moeten goed beseffen wat hier plaats vindt: het gaat om meer dan economie of om de creatie van een Europese staat. De elite van dit continent is bezig de oude cultuur van Europa de nek om te draaien. Die cultuur draaide rond een zuurbevochten humanisme – door het christendom gestempeld maar ook gedeeld door niet-gelovigen. En rond een Verlichting, voor welke de geestelijke en politieke ontvoogding van iedereen die dat wil heilig is. Sapere aude! Durf te denken! Maak gebruik van je eigen verstand! Hoe rijm je dat samen met de EU-oorlog tegen “fakenews” of de druk op media om in de politieke pas te lopen?

Op dit ogenblik lijkt de EU zich op te maken voor een oorlog met Rusland. Het is niet denkbeeldig dat die voor ons rampzalig zal aflopen en de verarming van onze volkeren nog zal versnellen. Zo’n oorlog zal zeker zwaar inhakken op ons aller inkomen. De oorlog in Oekraïne waarvoor de EU bergen geld “vrijmaakt” om sancties ten uitvoer te leggen. Die schaden de Russische economie niet – het BBP van Rusland groeide in 2024 met 4,3 % – in volle oorlogstijd! Geen enkel Europees land komt maar in de buurt van dit cijfer.

Daar komt nog het menselijk verlies bovenop: in de dertigjarige oorlog (1618-1648) verloor in vele gebieden bijna één derde van de bevolking het leven. En om er bovenop te komen hebben we die mensen juist nodig…

De vergeten essentie

Oudere schrijvers, zoals Just Havelaar in 1920, hebben de wetenschap veel minder gezien als iets dat ten dienste van geldgewin staat, maar als het veroverend vorsen. Een strijd om een in de tijd voortschrijdend inzicht. Het opbouwen naar een doel dat wellicht nooit zal bereikt worden, waarbij het loon ligt in het bedrijven van een van ’s mensen grootste potenties: het begrijpen van de werkelijkheid en van zichzelf.

De mens is een zoeker. Dat kenmerkt hem. Die zoektocht wordt ingegeven door de twijfel, die al bij de Oude Grieken oprees toen die naar het schitterende firmament keken en zich vol bewondering afvroegen wat dat alles te betekenen heeft en welke de plaats van de mens in deze wereld is.

Maar in onze dagen zijn zelfs de universiteiten afhankelijk van subsidies vanuit de economische wereld.

De genoemde twijfel is het nochtans, die ons bescheidenheid leert en vooral: die ons doet inzien dat het leven meer is dan carrière of geldgewin. Wij zijn echter heuse slaven geworden. Slaven van onze eigen geldzucht, slaven van onze eigen angsten, slaven van onze eigen hang naar gemak en oppervlakkigheid, slaven van onze eigen genotzucht. En we haten alles wat daaraan noodzakelijk moet voorafgaan: de wil om door arbeid en sociale zin voor ieder van ons goede levensperspectieven te scheppen.

We zijn ook vergeten dat een staat dient om zijn bevolking ten dienste te zijn. Zeer zeker mag een staat geen instelling zijn in de handen van de machtigen, en dat zijn tegenwoordig globalisten. De democratie is meer dan ooit een hol woord geworden. Een verlammend werkende situatie.

En de verloren cultuur

Wat hier gezegd wordt is niet anders dan dat de Europeanen hun cultuur verloren zijn. Cultuur wordt vaak opgevat als de wereld van de kunst en de literatuur, de geschiedenis en de filosofie. In zijn ‘Het verborgen leven van de cultuur’ eindigt Max Wildiers als volgt: “Maar in de huidige samenleving neemt de technologie een zo grote plaats in dat elke oproep tot meer cultuur tevens een uitnodiging inhoudt om de overmacht van de technologie om te buigen tot een bijdrage aan de opgang van de mens naar een leven in harmonie en schoonheid.” Max Wildiers kon niet voorzien hoe de gevolgen van die om zich heen grijpende technologie ook ons wereldbeeld, onze verlangens, ons geloof in haar greep zou krijgen.

We moeten ons dus richten op de ontplooiing van de menselijke kwaliteiten als individu en als verantwoordelijk lid van de volkeren van ons continent.

Maar geklemd tussen de macht van de zich opdringende techniek, het streven naar macht in de gangbare betekenis, de macht over de te beheersen bevolking en de kleinmenselijkheden zoals het verlangen naar persoonlijke status, zijn de leidinggevenden van ons continent niet in staat om de oude idealen van humanisme en verlichting in een door culturele zin gedragen herstructurering van onze landen vorm te geven.

Dat is het nochtans wat Europa tot Europa maakt: die symbiose van een diepgeworteld humanisme en een haast heilige verlichting. Die twee samen deden onze paters en nonnetjes in “de Kongo” scholen en ziekenhuizen bouwen. Nu durven sommigen dat wegzetten als racisme.

Wij houden ons bezig met wokisme en allerlei andere fantasietjes die van de modale Europeaan op geen enkele manier een beter mens maken, maar hem in de ogen van de buitenwereld eerder tot voorwerp van spot maken.
En cultuur: dat schijnt het tegendeel van volkscultuur te zijn.

Terug naar onze bronnen.

Als Europa zich in de nieuwe wereldorde wil herpositioneren, moet het dus nadenken over zichzelf.

Om een samenhangend, sluitend politiek plan op te stellen, moet men weten waar men staat en waar men heen wil. Dat vereist een duidelijk beeld over wat of wie men zijn wil. Alleen een helder beeld van de bijdrage die men denkt te kunnen leveren, schept de mogelijkheid om prioriteiten en samenhangende actieplannen te formuleren.

Europa had ooit aan de wereld iets aan te bieden dat bijvoorbeeld ten gronde afwijkt van de Amerikaanse drang om overal en altijd de baas te zijn en laat zien dat verscheidenheid inderdaad rijkdom kan zijn. Europa kon tonen dat ‘vooruitgang’ iets menselijks kan zijn en dat een aantrekkelijk leven voor de grote meerderheid geen droom hoeft te blijven. En het kon laten zien dat men, om dat alles mogelijk te maken, met verstand en visie aan beleidsvoering moet doen.

Ook al liep er ook toen veel verkeerd – errare humanum est -: Europa kon tonen dat het een maatschappijmodel kan aanbieden waarin mensen niet alleen comfortabel en in goede gezondheid kunnen leven, maar dat tegelijk persoonlijke vrijheid en ontwikkeling mogelijk zijn.

Dat dus wat Jeffrey Sachs mist.

Conclusie: een totaal andere oorlog

Als we ooit echt weer vooruit willen, zal een simpele kopie van de VS onder de vorm van de VSE echt niet volstaan – integendeel zelfs, ook al zet de elite volop in op een soort Europese eenheidsbrij.

We zullen terug centraal moeten stellen wat onze voorouders zo bijzonder maakte: het geloof in de bevrijdende kracht van de menselijke geest, ingeolied door een doorleefd humanisme en concreet ten uitvoer gebracht op zovele onderscheiden manieren als Europa volkeren huisvestte.

Die opdracht is heel wat lastiger dan een oorlog tegen een land dat niet alleen altijd al deel uitmaakte van Europa, maar misschien ooit een uiterst nuttige bondgenoot zou kunnen worden.

Het ziet er dus echt naar uit dat we een heel andere oorlog zullen moeten voeren dan de meeste politici ons vertellen.

Jaak Peeters

Mei 2025

Een andere versie van deze tekst verscheen in www.dwarsliggers.eu.