Raf Debaene uitgedaagd

In deze bijdrage wil ik een beschouwing maken als reactie op enkele heel tekenende zinnen van Raf Debaene in zijn Voorwoord van het septembernummer van De Uil van Minerva.

De tekst van deze bijdrage neemt afstand van de stellingen van Debaene en tracht aan te geven waar de auteur de plank misslaat, waarbij hij wellicht onbewust dezelfde fout maakt als zovele andere hedendaagse schrijvers. Ik zal dat niet op een polemische manier doen, maar wel op een confronterende wijze.

Eerst zal ik Debaene voorstellen.

Vervolgens zal ik meedelen wat hij schrijft.

Daarna volgt mijn commentaar dat in drie afzonderlijke hoofdparagrafen uiteenvalt.

 

Wie is Raf Debaene?

 

Debaene is één van de drie eindredacteurs van het tijdschrift De Uil van Minerva, waarmee mensen zoals Jacques De Visscher, Raoul Bauer en Toon Braeckman op de een of andere manier geassocieerd zijn. De ondertitel van het tijdschrift luidt: “Tijdschrift voor geschiedenis en wijsbegeerte van de cultuur”.

Voor de kost doceert Debaene als lector aan de Arteveldehogeschool in Gent. Hij is verbonden aan het departement sociaal werk, waar hij filosofie geeft.

Naast zijn educatief werk is Debaene actief als schrijver en spreker. Zo sprak hij op een congres van de Liga van de Mensenrechten, die, zoals bekend, zowat in dezelfde ‘korf’ aan te treffen valt als De Wereld Morgen, Unia, Kif Kif en Vluchtelingenwerk Vlaanderen.

Ook bij Apache is Debaene niet onbekend.

Bij Sociaal.net publiceerde hij Democratie heeft nood aan sociaal werk, waarbij hij zijn stelling uitte dat de sociale werker de mensenrechten als centrale leidraad moet nemen. Velen, waaronder ikzelf, menen dat deze stellingname niet zo vanzelfsprekend is want afhankelijk van de definitie van mensenrechten, maar daar ga ik hier niet op in. Debaene neemt het discours van de mensenrechten als een centrale leidraad van zijn optreden en zijn stellingnamen.

In het voorbijgaan tracht Debaene ons te overtuigen van de rechtmatigheid van zijn afwijzing van figuren als Dalrymple en Burke.

De lezer zal nu zeggen: Raf Debaene staat dus links – en misschien zelfs vrij ver links. Dat schijnt wel de norm te wezen in opleidingen voor sociaal werk en in dat opzicht valt Debaene dus niet op.

Toch moet ik zeggen dat Debaene ooit in het tijdschrift Oikos[1]  een interessante reactie publiceerde op de positie van Guy Tegenbos. In die reactie trekt Debaene onder meer van leer tegen het modernisme van de ‘competenties’, waarmee het personeelsbeleid van tegenwoordig zo vaak vergiftigd wordt. Naar mijn oordeel zegt hij terecht dat deze competentie-denkwijze de kwaliteiten van de menselijke persoon herleidt tot wat hem of haar in het economisch proces nuttig maakt. Mijn eigen ervaring als ex-leidinggevende dwingt me ertoe dit competentiedenken af te wijzen als eenzijdig en contraproductief. Ik heb ondervonden dat alleen het ernstig nemen van de medewerker als volwaardig mens een goede basis is voor succesrijke samenwerking.

 

Debaene over identiteit

 

Wat me aanzet om op de uitspraken van Debaene te reageren is een heel kort maar veelzeggend stukje in zijn voorwoord van De Uil van Minerva[2].

 

Ik citeer: “De andere kant van het polemisch genre dat hier wordt beoefend, is natuurlijk dat eenzijdigheid, overdrijving en karikaturisering niet ver weg zijn, zoals beide auteurs ook meteen zelf aangeven. (…) maar op die manier neigen ze naar een vorm van identitarisme, een fenomeen waarmee we in België jammer genoeg maar al te vertrouwd zijn: anderstaligheid wordt hier opgeblazen tot essentieel verschillende identiteit van bevolkingsgroepen die het samenleven haast onmogelijk maakt. De eigen identiteit kan echter slechts enige schijn van reële inhoud krijgen door vooral negatieve kenmerken toe te kennen aan de andere.”

 

Inleidende kritiek

 

De auteur toont zich hier een aanhanger van het postmoderne geloof dat identiteit slechts schijn is. Identiteit heeft volgens hem geen werkelijke inhoud. Wat meer is, en om de zaak nog zwarter te maken dan ze al lijkt, is een dergelijke identiteit slechts definieerbaar door de vermeende slechte kenmerken van ‘de andere’ in het licht te stellen.

Met alle respect: maar dit is onzin. Een mus heeft een duidelijke identiteit: haar verenkleed, gezang, foerageergedrag, leefwijze enzovoorts. Een planeet heeft een duidelijke identiteit: Jupiter is een grote gasplaneet waarop leven zoals wij het kennen ondenkbaar is. Een wetenschappelijk vak heeft een duidelijke identiteit: elke wetenschap heeft een eigen materieel en formeel voorwerp. Telkens weer kun je een aantal kenmerken opsommen die het benoemde onderscheiden van het andere. Maar betekent het feit dat ik de planeet Jupiter een identiteit toeschrijf tegelijk dat ik de planeet Saturnus misprijs?

Het is duidelijk dat het begrip identiteit in de milieus die Debaene frequenteert een negatieve betekenis heeft. Die mensen slagen er dus niet in om op een neutrale manier dat begrip te hanteren.

Dat tast de geloofwaardigheid van hun hele verhaal ernstig aan.

 

Eerste hoofdkritiek

 

Debaene betreurt kennelijk dat de verschillen tussen Vlamingen en Walen “opgeblazen” worden. Er zijn misschien wel verschillen, maar ze zijn te pietluttig om het samenleven in de staat België onmogelijk te maken.

Ik begrijp niet dat Debaene niet in de gaten heeft dat hij zélf een politieke voorkeur voor een staatkundige identiteit uitspreekt. Wat hij zegt is dat de entiteit België wél een relevant uitgangspunt is, maar de entiteit Vlaanderen niet – of althans niet in die mate dat ze de entiteit Belgie kan/mag vervangen.

Maar waarom zou dat zo zijn? Kijken we even naar de start van dit koninkrijk. Het is gesticht door de Franstaligen die gevormd werden tijdens de Franse bezetting in een revolutie die door een referendum bij een grotendeels ongeletterde bevolking zogenaamd gelegitimeerd werd. Waarom zou zulk een politieke constructie voorrang moeten krijgen op een entiteit Vlaanderen die zonder revolutie, met veel bloed, zweet en tranen en op een democratische manier tot stand is gekomen?

Het is aan Debaene en zijn geestesgenoten om dat uit te leggen.

 

Tweede hoofdkritiek

 

Debaene maakt dezelfde fout als in vele Vlaamsnationale milieus wordt gemaakt: identiteit is zoiets als een schimmig kroontje dat boven de hoofden van de bezitters van die identiteit zweeft.

Zolang we in de contouren van de schimmigheid blijven ronddwalen zullen we nooit tot redelijkheid komen.

In mijn Vlamingen zijn fatsoenlijke mensen heb ik een lang hoofdstuk gewijd aan een andere manier om naar identiteit te kijken. Ik heb daar identiteit beschreven als een geheel van betekenissen – psychologen zeggen: cognities – die in hoofde van de betrokken persoon of groep meer dan gemiddeld voorkomen. De modale Vlaming spreekt iets wat op Nederlands lijkt, vindt geen graten in de lintbebouwing, heeft op school een hoop dingen geleerd die je in Duitsland niet leert, leest Vlaamse kranten of tijdschriften en kijkt naar VTM of VRT en neemt de inhoud van die media in zich op.

Maar diezelfde Vlaming heeft Engels geleerd, of Frans. Gaat naar Spanje met vakantie, net als Duitsers. Hij is vakman en heeft als zodanig dezelfde knepen geleerd als zijn vakgenoot uit Canada. Enzovoorts.

In plaats van schimmigheid krijgen we op die manier iets dat we zouden kunnen proberen te kwantificeren: een opsomming van betekenissen. Daar kun je wat mee.

De Vlaamse identiteit is dus de verzameling betekenissen die je in Vlaanderen meer dat gemiddeld aantreft. Zo heeft Wallonië zijn identiteit en heeft Gent een eigen identiteit, de Limburgers hebben die enzovoorts.

Het is mij een volstrekt raadsel wat zoiets met “uitsluiten” of “overdrijven” te maken heeft.

Maar je moet wel helder definiëren.

 

Derde hoofdkritiek

 

Ik kom hier op een terrein dat de heer Debaene ongetwijfeld beter bekend is: de Franse schrijver Michel Foucault. Ik ga uit van mijn eigen (eigenzinnige) interpretatie van Foucault[3].

 

Foucault is bekend voor zijn analyse van het spreken. Spreken is volgens hem in principe opdringerig. Het is het doen van een zet, waardoor de tegenspeler al dan niet schaakmat kan raken.

Vergelijk het met de kolonel die met zijn bataljon een terrein bezet. Door dat te doen drukt hij de tegenstander weg, want je kunt niet tegelijk niet- en wél bezetter zijn.

Wie spreekt doet dus niet alleen een uitspraak, maar neemt terrein in – weliswaar geen fysisch terrein, maar een stuk terrein in het discours. Het is aan de tegenpartij om hier gepast op te reageren. Om dat te kunnen doen moet de tegenpartij uiteraard een distantie aannemen ten aanzien van de bezetter: hij moet afstand nemen, want anders is hij overwonnen.

Vervolgens moet hij reageren. Als we even de militaire retoriek laten varen, dan verschijnt hier wat Foucault de Parrèsia noemt: het vrijmoedig spreken[4].

 

Wat betekent dat?

Ik kan iemands standpunt herformuleren. Ik kan er vragen bij stellen. Ik kan wijzen op logische tekortkomingen. Dan ben ik nog altijd niet de polemist, maar ik spreek wel ‘vrijmoedig’: ik zeg wat ik denk te moeten zeggen. “Ik sta in mijn eigen kracht” – zegt een dochter van me zo vaak. Of nog: de enkeling verschijnt hier als een soort ondernemer van zichzelf[5].

 

Ik kan niet anders dan dit laatste als een uiting van humanisme te beschouwen, een humanisme zoals dat in de geschiedenis van de westerse emancipatie is verschenen en dat we misschien weer volop aan het verliezen zijn. Het is het humanisme van de zelfbeschikkende mens, als lid van een zelfbeschikkende gemeenschap – want het één kan niet zonder het ander.

De nationalist – dit is: de persoon die zijn volk tot een moderne (al dan niet soevereine) bestuurlijke natie wil uitbouwen – is de persoon die ‘in zijn eigen kracht staat’, als een ondernemer, niet van een individu, maar van de gemeenschap waartoe hij behoort.

Dat is een principieel positieve houding die niets van doen heeft met afkeer voor het andere en die geen overdrijving nodig heeft om zichzelf te vestigen.

Het is gewoon…vrijmoedig spreken en handelen. Of nog: zichzelf van een rechtmatige plaats in het steekspel onder mensen en volkeren verzekeren.

Is daar iets mis mee?

 

En hiermee daag ik de heer Debaene dus uit, want hoewel hij het doet voorkomen wars van polemiek te zijn, lijkt het mij geen goed uitgangspunt voor een niet-polemisch gesprek wanneer je in je uitspraken al vooraf uitgaat van negatieve stereotypering van je tegenspeler.

 

 

Jaak Peeters

Oktober 2020

 

 

 

 

 

 

 

[1] Raf Debaene. Onderwijsvernieuwing en democratie. Oikos, 2012, nr 63.

[2] Raf Debaene. Voorwoord. De Uil van Minerva, volume 33, nr 3, 2020 blz. 193.

[3] Ik neem hier afstand van de uitspraken van R. Scruton over Foucault.

[4] Michel Foucault. Parresia. Vrijmoedig spreken en waarheid. Krisis-onderzoek nr 1, inleiding door Machiel Karskens.

[5] Fernand Tanghe. Actualiteit van Foucault? Filosofie Tijdschrift. Jaargang 30, juli-augustus 2020, blz. 31.

One thought on “Raf Debaene uitgedaagd

  1. Jaak
    Dit is een prachtstuk. Ik ben het daar volmondig mee eens. stuk voor stuk nagels met koppen. Je zegt het heel rechtuit en toch diplomatisch. Ik zou dat veel straffer uitdrukken.
    Dit artikel is een reactie op Raf Debaene, docent filosofie. Het is onrustwekkend dat dit soort mensen in contact mogen komen met jongeren. Stel je voor dat je zoon of dochter terechtkomen in de klas van Debaene.
    Verdoken propaganda is als gif: traag, maar dodelijk efficiënt.
    Dit artikel en de sterke argumenten tegen Raf Debaene geldt niet enkel voor wat er aan de Artevelde hogeschool in Gent misloopt, maar voor een groot deel van ons Vlaams hoger onderwijs.
    We zijn onze kinderen aan het verliezen !

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *