Wat weten we met zekerheid over het klimaat en de klimatologische ontwikkeling?

Niet zo heel veel. In ieder geval veel minder dan wat je geneigd bent te geloven als je de stroom aan krantenartikelen over dit onderwerp bekijkt of toekijkt hoevelen er menen het klimaat te moeten ‘redden’ – alsof je het klimaat kunt redden zoals een drenkeling gered wordt.

Wat we zeker weten:

1. Het klimaat op aarde verandert. Het heeft dat altijd al gedaan en als de geologische of astronomische omstandigheden niet dramatisch veranderen zal het dat altijd blijven doen.
2. Wordt het warmer? Waarschijnlijk wel. Dat komt ook al omdat de Maunderperiode – de kleine IJstijd – achter de rug is en we nu dus volop naar het hoogtepunt van een interglaciaal gaan.
3. Door welke factoren wordt een klimaatverandering veroorzaakt? Op de eerste plaats door de zon. Maar eigenlijk gaat het om een hoop factoren en voor de meeste van die factoren is het precieze effect is nog onbegrepen.
4. Is de activiteit van de mens mee bepalend in de klimaatverandering? Misschien wel, maar door de feiten vernoemd in punt 3 is het onmogelijk te zeggen in welke mate en in welke zin de mens ‘oorzaak’ is van een klimaatverandering.
5. Moeten we de CO2 uitstoot verminderen? Waarschijnlijk wel, maar misschien wel om àndere redenen.

Wie deze dingen op een rijtje zet vraagt zich wanhopig af waar de klimaatopwinding van onze dagen vandaan komt.

Dat een paar tieners, aangevoerd door een exemplaar waarvan geweten is dat ze aan een psychische stoornis lijdt, deze hele opwinding kunnen veroorzaken is weinig waarschijnlijk. Dat sommige politieke partijen de amplitude van de opwinding ten eigen profijte mee opzwepen, weten we allemaal. Dat kranten hun kolommen volgeschreven moeten krijgen, ook.

Maar volstaat dat alles?

Op dit punt aangekomen zullen psychologen wijzen op twee voor de menselijke soort kenmerkende, voornamelijk emotionele gedragsfenomenen.

Ten eerste is er de angst.

Angsten zitten diep in de menselijke ziel verworteld. Eigenlijk beleeft elk levend wezen angst, zij het niet altijd even fel of op dezelfde manier als de mens. Dieren kunnen verlamd raken van angst als ze door een roofdier worden aangevallen. Ze zijn zodanig geparalyseerd dat ze zich als het ware gereed houden om afgemaakt te worden. Alle levende wezens vermijden situaties die hen angst inboezemen en slaan er voor op de vlucht.

De mens heeft een groot voorstellingsvermogen. Het gevolg daarvan is dat angsten vele vormen kunnen aannemen en het aantal situaties dat angst kan oproepen ontieglijk groot is. Daardoor is de angst in het leven van de mens een zo centrale emotie, dat zij het menselijk gedrag bij voortduring kleurt en stuurt.

Angst is een zeer primitieve emotie die alle andere overwegingen tijdelijk stil legt. De menselijke omgang met angst is erg complex. Soms wordt angst zelfs opgezocht. Omdat de angst zo fel is, is de beloning nadien des te groter als de angst overwonnen werd. We geloven dan bijvoorbeeld in de achting van anderen te stijgen. In dezelfde zin zijn mensen bereid soms vreselijke dingen te ondernemen om zich van hun angst te ontdoen. Als volksmenners erin slagen mensen het gevoel te geven dat ze onder hun leiding veilig zijn, dan zijn velen geneigd op de wekroep in te gaan. Daar bestaan voldoende historische voorbeelden van.

Menselijke angsten kunnen ook de vorm van een apocalyptisch eindtijd-denken aannemen. Hier verschijnt het tweede element: de collectiviteit.

Het tweede menselijke fenomeen is dan ook de door -en- door sociale zijnswijze van de mens. Het is bekend dat ons zelfbeeld, datgene wat we over onszelf denken en voelen, op de allereerste plaats bepaald wordt door wat we denken dat anderen over ons denken. Wat anderen doen of laten, is nog veel meer dan we geneigd zijn aan te nemen bepalend voor wat we zelf doen of laten. Als mensen in een zaal opstaan omdat de koning binnenkomt, zullen weinigen de moed hebben om te blijven zitten, hoewel ze het koningschap als instituut fel afwijzen. Ze zullen dan allerlei verklaringen verzinnen om zichzelf ervan te overtuigen dat ze in dit concrete geval hun antiroyalistische afkeer niet hoefden te volgen. Het vereist veel moed om in te gaan tegen het rondom ons geldende gedragspatroon en onze eigen weg te vervolgen. Dat is des te meer het geval omdat deze invloeden voornamelijk onbewust werkzaam zijn. Als iedereen van oordeel lijkt dat een situatie goed is, is het lastig om vol te houden dat dit niet zo is, ook al zijn er voldoende rationele argumenten. Psychologen spreken hier over cognitieve dissonantie: het zich emotioneel en grotendeels onbewust conformeren, omdat de spanning van het afwijkend denken en handelen onverdraaglijk is.

Deze beide verschijnselen, de angst en de psychologische afhankelijkheid van de socii, komen samen om massahysterische verschijnselen te duiden.

Het is dus niet de actie van grotendeels onwetende tieners die de klimaathysterie veroorzaakt. Wie naar de 5 punten kijkt waarmee deze bijdrage begon, wordt zelfs sceptisch als hij sommige klimaatwetenschappers de alarmklok hoort luiden. Als het terugdringen van de CO2-uitstoot nodig is, dan is de vraag of we ons niet beter voorbereiden op de klimaatverandering die er hoe dan ook zal komen. Misschien moeten we leren wonen, leven en werken op woonboten en aan maritieme landbouw leren doen. We doen er goed aan om ons los te maken van fossiele brandstoffen. Misschien vanwege de CO2-uitstoot, maar zeker omdat kolen en gas voor onze nakomelingen wel eens levensnoodzakelijke hulpbronnen zouden kunnen zijn. Die stoken wij nu domweg op om onze voeten te verwarmen.

De huidige klimaathysterie is mogelijk geworden omdat de moderne mens veel meer in de greep is van de angst dat hij wil toegeven. De verandering van het klimaat doet hem vrezen dat er een periode van klimatologische onrust zal aanbreken en eigelijk wil hij niets liever dan de rust en de veiligheid van een klimaat dat hij tot nog toe gekend meent te hebben. Hij deinst terug van het onbekende: het boezemt hem angst in. Daarom mag het klimaat niet veranderen.

Omdat de mens tegenwoordig ingebakken zit in informatienetwerken waaraan hij zich niet kan onttrekken, verspreidt de hoger genoemde angst zich als een lopend vuur, aangewakkerd door activistische media die er Gefundenes Fressen in vinden en door politieke agitatoren, die er de kans in zien zichzelf hoger op de politieke ladder te hijsen. Of nog door schooldirecties die denken mee te moeten doen, omdat ze anders leerlingen kunnen verliezen. Maar dat alles is maar mogelijk door de werking van een basisprincipe: we worden angstig omdat we zien dat anderen dat ook zijn. Samen strijden schept dan een gevoel van veiligheid.

Zonder de moderne communicatieve mogelijkheden zou de klimaathysterie veel moeilijker van de grond zijn gekomen. Als de angst voor het onbekende bovendien belichaamd wordt door “onschuldige en onbaatzuchtige” tieners, wordt de strijd tegen deze angsten nog geloofwaardiger.

Maar niet verstandiger.

Jaak Peeters

Maart 2019