De aanslag in Brussel op 22 maart doet veel inkt vloeien. Ook vanwege Jonathan Holslag in De Morgen op 23 maart ’16.
Zijn standpunt luidt dat er meer Europese coördinatie moet komen en liefst een heuse Europese politie ( al zegt hij dat laatste niet zo direct en overigens bestaat Inter/Europol al langer). Nationale grenzen dicht doen is verspillend, want dan moet je 33.000 km bewaken i.p.v. 11.000 met 600 miljard per jaar. Door terug te vallen op de nationale staten zullen we ons ook niet tegen het hooghartige Rusland kunnen verdedigen. Méér Europa dus, minder ‘verdeeldheid’ onder de naties.
Holslag is een zeer verstandig man, doch zijn redenering zit compleet fout.
Het lijdt geen twijfel dat een goede coördinatie vruchten afwerpt. Doch dat is maar een onderdeel van het probleem – en naar mijn oordeel zelfs niet eens het belangrijkste.
Holslag gaat er van uit dat ‘we’ – dat is dan de verzameling van de bevolkingen van Europa, en zo sluipt het Europanationalisme dus ongezien onze geesten binnen – die 600 miljard efficiënter moeten besteden. Alweer: een zo efficiënt mogelijk aanwenden van middelen zal wel niemand afwijzen. Ook dit is evenwel niet de zaak. De vraag is of je van die 600 miljard moet uitgaan. Is dat bedrag in absolute zin voldoende om een zeer heterogene bevolking van meer dan een half miljard mensen zodanig te managen, dat het veilig is? Als ik commentatoren mag geloven duidelijk niet en zelf geloof ik dat evenmin. Ik verwijs naar een Vrije Tribune in het Centre Français de Recherche sur le Renseignement. In Vrije Tribune nr. 62 trekt Bernard Snoeck van leer tegen vorige Belgische regeringen die nagelaten hebben voldoende middelen te voorzien voor de uitrusting van moderne veiligheidsdiensten.
Het is zeer twijfelachtig of deze tekortkoming alleen maar voor België geldt. Ook de andere Europese landen hebben hun defensie de laatste decennia hopeloos verwaarloosd – Groot-Brittannië en Frankrijk misschien uitgezonderd – en dan nog! Links juichte over een “vredesdividend”.
Als deze gedachtegang juist is, betekent dit dat Holslag voor zijn redenering uitgaat van een verkeerde premisse: nl. dat het bedrag van 600 miljard voor veiligheid een vaststaand gegeven zou zijn. De VS met 320 miljoen inwoners geven 525 miljard uit voor militaire defensie alleen. In Europa zitten in het bedrag van 600 miljard àlle uitgaven voor veiligheid begrepen. Dat is véél te weinig.
De tweede fout in Holslags gedachtegang is de opvatting dat je makkelijker een grens van 11.000 km kunt bewaken dan een van 33.000 km. Op het eerste zicht lijkt dat een plausibele gedachtegang, ware het niet dat je door binnengrenzen weg te halen tegelijk ook een heel groot binnenland schept, waar je vervolgens elke controle over verliest. In een groot binnenland kunnen misdadigers zich beter verstoppen. Dat zien we ook gebeuren: kandidaat-terroristen verkassen op enkele uren tijds van Brussel naar Parijs en van daar naar Amsterdam. Niets of niemand die hen hindert. Er zijn immers geen binnengrenzen. Het gaat niet om grenzen zelf, doch om het behouden van de controle over de gebeurtenissen. Precies daarvoor heb je overzichtelijkheid nodig en die schep je mede door een grote moot in kleinere, hapklare stukken te hakken. Bedrijven doen iets gelijkaardigs: ze zonderen de productie van één soort producten af omdat de processen hierbij gelijkaardig en dus overzichtelijker zijn.
Vergelijk een concreet “product” met een concreet volk, dat immers zijn eigenaardigheden heeft, zijn gewoonten, zijn taal en zijn cultuur. Hierover een goed overzicht hebben, betekent dan ook beter beheersen: voorzien, bijtijds ingrijpen, gepast ingrijpen op de juiste plaatsen. In een islamitisch land kijk je voor een deel naar andere dingen en beoordeel je de dingen anders dan in een christelijk land.
Dat brengt ons op het derde punt: het gaat helemaal niet om het sluiten van grenzen – of tenminste: niet in eerste instantie. Het sluiten van grenzen is slechts een middel uit een reeks van andere middelen om een doel te bereiken. Dat doel is veiligheid. Nu zit die veiligheid en vooral de wil om de samenleving veilig te maken voor een groot deel tussen de oren. Daarmee komen we uit op cultuur. Als een gemeenschap een geschiedenis van discussie en compromissen heeft, zal het er daar wellicht minder gewelddadig aan toegaan dan wanneer je te maken hebt met mensen die een gewelddadige geschiedenis hebben.
Dit is maar een voorbeeld om te zeggen dat je veiligheid slechts kunt bereiken als de mensen zich met elkaar identificeren. De treurders die op 22 maart ‘s avonds op het Beursplein in Brussel een wake hielden, zullen hoogstwaarschijnlijk niet zo snel tot geweldpleging overgaan: ze beschouwen zichzelf allemaal als broze, kwetsbare mensen die voor elkaar een zekere verantwoordelijkheid dragen en deelgenoot zijn in hetzelfde lot. Zoiets noemt men: identificatie.
Daar knijpt in het geval van de multiculturele maatschappij zoals men ons die verkocht heeft het schoentje: we moeten in één land samenleven met mensen die doordrongen zijn van totaal andere denkbeelden en daardoor vreemden blijven. Iemand die je als soortgenoot ziet doe je geen kwaad. Een vreemde: dat is andere peper.
Europees nationalistisch denken lost hier dus niets op. Het raakt niet aan de kern en verschuift integendeel zelfs de aandacht, weg van die kern. Jonathan Holslag heeft een probleem met de afzonderlijkheid van naties: hij zou liever één grote Europese natie zien. Wat we echter nodig hebben is, op allereerste plaats, overzichtelijke samenlevingen van mensen die bereid zijn het leven met elkaar te delen, elkaar te verdragen en elkaars kleine kanten te vergeven. Mensen die ervan overtuigd zijn dat andersdenkenden volstrekt vreemd zijn en bekeerd of zo nodig uitgeroeid moeten worden, zullen zich nooit met hen identificeren. Dit betekent het einde van het zogeheten multiculturele verhaal.
Voor mensen die in ons verhaal niet meewillen is er, alle Bart Eeckhouts ten spijt, in werkelijkheid maar één oplossing: hen verwijderen uit de samenleving.
Wat het hooghartige Rusland betreft waarover Holslag het heeft, tenslotte: waarom praten we in déze termen, de wij ( Europa) versus zij ( Rusland)? Waarom dat Europees staatsnationalisme vooraf in onze redeneringen inbouwen – gegeven het feit dat dit zogeheten hooghartige Rusland altijd al een belangrijke speler was in de Europese politiek? Als we eens nadachten over een Euraziatische veiligheidszone, in plaats van in de retoriek van een Koude Oorlog te blijven steken?
Hier liggen dus alvast vijf ingrediënten voor een doeltreffend recept tegen onveiligheid voor het oprapen: substantieel verhoogde budgetten, verfijnde coördinatie tussen de veiligheidsdiensten- inderdaad- , het opdoeken van het multiculturele bijgeloof mét de verwijdering van onwilligen uit onze samenleving, controleerbare binnengrenzen en een euraziatisch veiligheidssysteem.
Maar euronationalisme? Neen, dat is daar niet voor nodig.
Jaak Peeters
Maart 2016