Ik begrijp de hysterie rond de persoon van Jurgen Habermas niet. De Vlaamse media meenden kennelijk hun intellectueel gehalte te tonen door hem gelijk tot één van de grootste levende filosofen te verheffen. In het Woordenboek Filosofie van Harry Willemsen wordt aan Habermas’ communicatief handelen precies één klein lemma gewijd van ongeveer één vijfde van één van de ruim 500 pagina’s. Beroepsfilosofen hebben dus niet zo’n hoge pet op met Habermas, die overigens in de schaduw stond van zijn voorgangers Adorno en Horkheimer, wier kritische theorie veel origineler was.

Dat communicatie ook handelen is en een eigen, zelfs moreel netwerk doet ontstaan weet de taalfilosofie al lang. Dat in de politieke communicatie het streven naar consensus centraal moet staan en men daarbij geen strategische machtsspelletjes mag spelen, maar bereid moet zijn om de ander tegemoet te treden, heeft ook David Miller in zijn Republikeins Burgerschap uitvoerig belicht.

Zo origineel is Habermas dus niet.

Overigens wordt Derrick van het scherm gehaald omdat hij een nazi was; de ex-nazi Jurgen Habermas wordt met grote trom en dito eer binnengehaald.

De reden is simpel: voor de heersende ideologen van dit ogenblik is Habermas de man die ze kunnen gebruiken om in te zetten tegen wat zij populisme en nationalisme noemen.

Wat mij meer dwarszit is het feit dat de heer Habermas vanuit zijn eigen schaamte om zijn persoonlijk engagement als jonge nazi – waarover Dirk Rochtus in Doorbraak uitvoeriger schreef – het verzet tegen een verstikkende en volksvreemde EU wegzet met een verwijzing naar de duivels in het Duitsland van weleer. Met zoveel woorden verklaart Habermas dat Duitsland tegen zichzelf moet beschermd worden en daartoe een supranationale democratie noodzakelijk is. Want de spoken waren overal rond, vindt hij, daarmee naar het nationalisme van ook de kleinere volkeren verwijzend. Als uiting van wantrouwen tegenover zijn eigen land kan dat tellen. Habermas worstelt hier echter vooral met zijn eigen angsten, onzekerheden en trauma’s uit een oorlog, waarmee de overgrote meerderheid onder ons, schrijver dezes incluis, niets te maken heeft of wil hebben, omdat ze toen nog geboren moest worden. Dat een oude heer uit Duitsland, die er persoonlijk wél bij betrokken was, na zoveel jaren nog steeds schaamte voelt, kan eenieder begrijpen. Maar het weze wel heel duidelijk dat wij – de naoorlogse generaties – geen zaken hebben met deze trauma’s en nog minder wensen terecht te komen in een politiek systeem dat opgebouwd is om de onzekerheden van deze oude heren te bedwingen.

Onze duivels zijn er andere.

Doch het geval Habermas is nog om een andere reden interessant.

Professor Milgram deed een halve eeuw geleden een experiment. Daaruit bleek dat brave, goed opgeleide en zelfbewuste, beschaafde mensen er niet voor terugdeinzen om in extreme gevallen ( oorlog, grote rampen, grote pressie van buitenaf) andere mensen de dood in te jagen of hen zwaar te treffen. Het experiment werd nadien verschillende keren herhaald, telkens met gelijkaardige resultaten. Ook vrouwen blijken uiterst bloeddorstig  te zijn als de omstandigheden daartoe nopen.

De Duitse psycholoog Welzer schreef onlangs een boek waarin hij uitlegde dat in alle oorlogen, in alle tijden en in alle omstandigheden soldaten tot grote wreedheden in staat zijn. Het doet er niet toe welke ideologie zij aankleven of welke zaak zij dienen: als het letterlijk om een zaak van leven en dood gaat wreken soldaten in uitzinnige woede hun gedode kameraden, doden zijn om te doden en rijgen zij de “oorlogsmisdaden” aan elkaar.

Er bestaat geen enkel middel om het plegen van “oorlogsmisdaden” te voorkomen. Het enig middel is de oorlog zélf te voorkomen.

Daartoe moet men allereerst de frustraties wegnemen en ervoor zorgen dat mensen en volken “voldaan” zijn.  Michael Ignatieff schreef ooit dat voldane mensen het zich kunnen veroorloven kosmopolitisch te zijn of neerbuigend te doen over de begeerten van de hongerigen. “Het is niet het nationalisme zelf dat er mis is met de wereld”, schreef hij. “Ieder volk moet een plek hebben waar het thuis is en deze honger moet voor iedereen worden gesteld.”

Welnu: is de Vlaamse honger naar zelfbestuur gestild? En zal die honger elders worden gestild in een Europese constructie die letterlijk over alles en nog wat beslist, zoals Habermas kennelijk wil? Als het diepe wantrouwen in de positieve krachten van de mens, dat Habermas openlijk etaleert,  de ziel zelf van de Europese Unie moet doortrekken, dan zal de honger van de volkeren alleen maar verergeren. Dàt kan geen goede grondslag voor een leefbaar Europa zijn.

De meeste oorlogen zijn binnenlandse oorlogen. De spoken van Habermas duiken dus het vaakst op tijdens  binnenlandse oorlogen. En de mens zelf: die zal nooit veranderen.

De Europese Unie, zoals Habermas die opvat, zou dus wel eens een voedingsbodem voor veel méér “spoken” kunnen zijn dan voor minder, zelfs al draait het uiteindelijk en hopelijk niet op “oorlogsmisdaden” uit.

Europa heeft in de getraumatiseerde Habermas een bijzonder slecht pleitbezorger.

Jaak Peeters

April 2013